Updated: 2.2.2010

Als HBS-er (op het beroemde "Bona") in Leiden ging ik regelmatig naar een van de vele Leidse musea.
Ik had een "schokkende" belevenis in de Lakenhal van al het naakt op Het Laatste Oordeel van Lucas van Leiden.
In die tijd, de jaren vijftig, was dat schilderij nog altijd bedekt door gordijnen, misschien vanwege de kwetsbaarheid van het schilderij, maar ik denk vanwege het naakt.
Veel minder schokkend vond ik destijds dit schilderij van Jan Steen, bekend onder de naam "stoeiend paar".

Ik vond het prachtig, omdat de mensen erop zo levensecht waren, gewone mensen eigenlijk, niet van die deftige, zoals op veel schilderijen.
Heel gewone mensen, waarmee je je verwant kunt voelen.
Toen kwam ik er eigenlijk achter dat geschiedenis, ook van de Zeventiende (de Gouden) Eeuw ook handelde om doodgewone mensen, nauwelijks verschillend van onszelf.

Veel later, ergens in de jaren tachtig zag ik een tentoonstelling in Amsterdam met de titel "De achterkant van de Gouden Eeuw", die handelde om die doodgewone mensen, die helemaal niet zo'n Gouden Tijd beleefden, maar zich de pleuris werkten. Ik hoorde daar voor het eerst hoe zeelieden geworven/geronseld werden voor de vloot van onze Oost Indische Compagnie en hoeveel er op zo'n avontuurlijke reis naar Ons Indiën omkwamen. Niet zo'n vrolijke tijd dus, wat Balkenende er ook van mag zeggen.

Wat ik als jong HBS-ertje ook niet zag was de duidelijke erotische ondertoon van het schilderij. De vrouw met de duidelijk houding van "Hou op, want ik heb het zo graag" en de blik van de man en zijn enthousiasme (let op die zwevende hoed!) zegt eigenlijk ook genoeg.

Maar waarom die vogelkooi op dit schilderij? In de 17e eeuw hing men toch niet zomaar ergens een vogelkooi in een boom?

Als dat gestoei doorgaat komt er nog wat van, dus zitten zij er misschien voor jaren aan vast, een "moetje" is niet om mee te spotten, zeker niet bij zeventiende eeuwse strenge dominees. Worden beide dan voor de rest van hun leven allebei "gekooid"?

Als één van beiden al getrouwd is, dan is hier sprake van overspel, en daar viel al evenmin mee te spotten. Ettelijke jaren tuchthuis, of rasphuis, had je zo te pakken, zeker als vrouw. Mannen werd aanzienlijk meer vergeven. Zat je ook "gekooid", maar dan letterlijk.

Op de HBS ("Bona" werd destijds geleid door Paters Franciscanen!) leerde je zeker niet de betekenis van het Duitse woord "vögeln" (zelfs niet uit het boekje "Schwere Wörter", moeilijke woorden) Evenmin leerde je dat "vogelen" wat anders kan zijn dan vogeltjes kijken; de Dikke van Dale geeft in wat deftige woorden "coire, zich paren, beslapen".

Volgens een artikel van E.C. de Jongh , Erotica in vogelperspectief De dubbelzinnigheid van een reeks zeventiende-eeuwse genrevoorstellingen

zijn vogels op zeventiende eeuwse schilderijen altijd al verdacht. Maar daar had ik als jong HBS-ertje al evenmin het flauwste benul van.